2024 წლის 25 დეკემბერს, აზერბაიჯანის ავიახაზების თვითმფრინავის ჩამოვარდნასთან დაკავშირებით ინფორმაცია გავრცელდა, სადაც აღნიშნულია, რომ ავიაკატასტროფის სავარაუდო მიზეზი უკრაინელების თავდასხმა გახდა: „აზერბაიჯანული მედიის ცნობით, უკრაინელებმა დრონებით შეუტიეს გროზნოს აეროპორტის მახლობლად, რის შედეგადაც ჯერ საჰაერო განგაში ჩაირთო, ხოლო შემდგომ ჰაერში მყოფმა პილოტებმა მიიღეს სასწრაფო სიგნალი, რომ დროულად უნდა შეეცვალათ კურსი“. საგულისხმოა, რომ უკრაინის ბრალეულობის შესახებ ინფორმაცია აზერბაიჯანულ მედიაშიც არ იძებნება. 2024 წლის 27 დეკემბრის მონაცემით, მიმდინარეობს გამოძიება. თუმცა, Euronews-მა აზებაიჯანულ სამთავრობო (ანონიმურ) წყაროებზე დაყრდნობით, გამოძიების წინასწარი შედეგი გაავრცელა, რომლის თანახმადაც, თვითმფრინავის კატასტროფის მიზეზი რუსეთის ანტისაჰაერო თავდაცვა იყო (არქივირებული ბმული).
2024 წლის 25 დეკემბერს ავიაკომპანია „აზერბაიჯანის ავიახაზების“ თვითმფრინავი Embraer 190, რომელიც ბაქოდან გროზნოში მიფრინავდა, ყაზახეთის ქალაქ აქტაუში ჩამოვარდა. რუსული საინფორმაციო სააგენტოს TASS ინფორმაციით, ნისლის გამო გროზნოს აეროპორტმა თვითმფრინავი ვერ მიიღო და ჯერ მაჰაჩყალაში გადაამისამართა, სადაც ასევე უამინდობის გამო ვერ მიიღეს, ბოლოს კი თვითმფრინავი აქტაუსკენ გაემართა.
აზერბაიჯანის ავიახაზების ინფორმაციით, ბორტზე 67 ადამიანი იმყოფებოდა, მათ შორის ეკიპაჟის 5 წევრი. ავიაკატასტროფის შედეგად, 38 ადამიანი დაიღუპა. ავარიის შემდეგ თვითმფრინავი ნაწილებად დაიშალა და როგორც ფოტო/ვიდეო მასალიდან ჩანს, გადარჩენილები თვითმფრინავს მოწყვეტილი კუდის ნაწილში იმყოფებოდნენ.
მომხდარის გამო ყაზახეთში სისხლის სამართლის საქმე აღიძრა და მთავრობამ ავარიის მიზეზების გამოსაძიებლად სამთავრობო კომისია შექმნა. სისხლის სამართლის საქმე აღძრა რუსეთის საგამოძიებო კომიტეტმაც.
2024 წლის 25 დეკემბერს „აზერბაიჯანის ავიახაზების“ თვითმფრინავის ჩამოვარდნასთან დაკავშირებით აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა განცხადება გააკეთა და თქვა, რომ შემთხვევის შესახებ მაშინ გაიგო, როცა ბაქოდან სანკტ-პეტერბურგში მიფრინავდა, დსთ-ის სამიტზე დასასწრებად: „ჯერ კიდევ ჰაერში ყოფნისას გავეცი საჭირო დირექტივები, ვესაუბრე [აზერბაიჯანის] პრემიერ-მინისტრს და მისი ხელმძღვანელობით კომისიის შექმნის ინიციატივით გამოვედი. კომისიის ამოცანაა საქმის სრულად გამოძიება, ავარიის მიზეზებისა და ყველა დეტალის შესწავლა და ინფორმაციის მიწოდება, როგორც ჩემთვის, ასევე აზერბაიჯანელი საზოგადოებისთვის. ჩემთვის მოწოდებული ინფორმაციის თანახმად, AZAL-ის ავიახაზების თვითმფრინავმა, რომელიც ბაქო-გროზნოს მარშრუტზე მიფრინავდა, ამინდის გაუარესების გამო შეცვალა კურსი და აქტაუს აეროპორტისკენ აიღო გეზი, სადაც დაშვების დროს მოხდა ავარია. თვითმფრინავის ავარიის ვიდეოები ხელმისაწვდომია მედიასა და სოციალურ ქსელებში და ყველას შეუძლია მათი ნახვა. თუმცა, ავარიის მიზეზები ჯერჯერობით ჩვენთვის უცნობია. არსებობს სხვადასხვა თეორიები, მაგრამ მიმაჩნია, რომ მათი განხილვა ნაადრევია. საქმე საფუძვლიანად უნდა გამოიძიონ. გენერალურმა პროკურატურამ აღძრა სისხლის სამართლის საქმე და ბუნებრივია, აზერბაიჯანელ საზოგადოებას რეგულარულად მიეწოდება ინფორმაცია როგორც კომისიის მუშაობის შედეგების, ასევე სისხლის სამართლის საქმის მიმდინარეობის შესახებ“, – ვკითხულობთ განცხადებაში.
ტრაგედიის შესაძლო მიზეზებს შორის თავდაპირველად თვითმფრინავის ფრინველთა გუნდთან შეჯახება განიხილებოდა. ეს ვერსია გააჟღერა როგორც როსავიაციამ, ასევე ყაზაერონავიგაციამ. მეორე ვერსიად ტექნიკური გაუმართაობა განიხილებოდა. რუსულ გამოცემა „ინტერფაქსთან“ რუსეთის საგანგებო სიტუაციების სამსახურის წარმომადგენლებმა განაცხადეს, რომ ყველაზე სარწმუნო ვერსია თვითმფრინავის ერთ-ერთი მთავარი სისტემის გაუმართაობა იყო. „განგაშის სიგნალის შემდეგ თვითმფრინავი რადარის ეკრანებიდან გაქრა“, – განუცხადეს სააგენტოს, თუმცა არ დაუკონკრეტებიათ, რა შეიძლება ყოფილიყო ასეთი ტექნიკური გაუმართაობის მიზეზი. როგორც BBC წერს, Embraer ERJ-190-100LR თვითმფრინავი საკმაოდ ახალია და მათი საჰაერო უსაფრთხოების მაჩვენებელი მაღალია. გარდა ამისა, აზერბაიჯანის ავიახაზების წარმომადგენლებმა განაცხადეს, რომ თვითმფრინავმა 2024 წლის ოქტომბერში სრული შემოწმება გაიარა.
რუსი სამხედრო ექსპერტები განიხილავდნენ ვერსიას, რომლის თანახმად, თვითმფრინავი შესაძლოა, რუსეთის საჰაერო თავდაცვის სისტემის ცეცხლმა დააზიანა. სხვადასხვა მედიასაშუალების (Эхо кавказа, BBC, CNN) მიერ გავრცელებულ ფოტო/ვიდეომასალაში ჩანს, რომ თვითმფრინავს დაზიანებები აქვს, რომლებიც, როგორც BBC წერს, შესაძლოა, საზენიტო-სარაკეტო კომპლექსის ზემოქმედების შედეგი იყოს. ამასთან, BBC-ის ინფორმაციით, ფოტოების გადიდებისას შესამჩნევია, რომ თვითმფრინავის კორპუსის ხილულ ნაწილზე ნაკლები ხვრელია, ვიდრე კუდის სტაბილიზატორებზე. ასეთი ხვრელები კი რაკეტის საბრძოლო ნაწილის დამაზიანებელი ელემენტების მოხვედრის შედეგად შეიძლება გაჩნდეს. BBC წერს, რომ ეს ყველაზე ლოგიკური ახსნაა, თუმცა ჯერჯერობით არ არის დადასტურებული იმ სამსახურებისგან, რომლებსაც საჰაერო სივრცის თვალთვალის შესაძლებლობები აქვთ და რაკეტების გაშვების დაფიქსირება შეუძლიათ.
2024 წლის 26 დეკემბერს ყაზახურმა გამოცემამ orda.kz გამოაქვეყნა ინფორმაცია, რომლის თანახმადაც, თვითმფრინავს სერიოზული ტექნიკური გაუმართაობის პრობლემა შეექმნა, მათ შორის, GPS-ის, მართვის სისტემისა და ჰიდრავლიკის მწყობრიდან გამოსვლა. BBC სტატიაში ციტირებს რუსულ სამხედრო ტელეგრამ არხის ВЧК-ОГПУ მიერ გამოქვეყნებულ ეკიპაჟის საუბრის სავარაუდო ტრანსკრიპტს, სადაც ჩანს, რომ ეკიპაჟი მწყობრიდან გამოსულ სისტემებთან გამკლავებას ცდილობდა (GeoFacts-ს დამოუკიდებლად არ შეუძლია დაადასტუროს აღნიშნული საუბრისა და ტრანსკრიპტის ავთენტურობა). ძლიერი შეფერხებებისა და მართვის დაკარგვის ფონზე, პილოტები დისპეტჩერებს გროზნოში ატყობინებდნენ ბორტის კრიტიკული მდგომარეობის შესახებ.
იმას, რომ თვითმფრინავის ჩამოვარდნა სავარაუდოდ რუსეთის საჰაერო თავდაცვის სისტემამ გამოიწვია, წერს Euronews-იც. გამოცემა გამოძიების წინასწარ შედეგებს აზერბაიჯანულ სამთავრობო წყაროებზე დაყრდნობით ავრცელებს და წერს, რომ რაკეტა თვითმფრინავის მიმართულებით დრონებით გროზნოს თავზე საჰაერო აქტივობის დროს იქნა გაშვებული. რადიო თავისუფლების ინფორმაციით, რუსეთის ანტისაჰაერო თავდაცვა ბოლო თვეებში არაერთხელ გააქტიურებულა რუსეთის ტერიტორიაზე, ასევე ჩეჩნეთში, რათა მოეგერიებინა უკრაინის დრონების თავდასხმა. აზერბაიჯანულმა სამთავრობო წყაროებმა Euronews-ს აცნობეს, რომ პილოტების თხოვნის მიუხედავად, რომ თვითმფრინავი ავარიულ მდგომარეობაში იმყოფებოდა, მათ რუსეთის აეროპორტებში დაშვების უფლება არ მისცეს და მოუწოდეს, გზა კასპიის ზღვის გავლით აქტაუს მიმართულებით გაეგრძელებინათ. Euronews-ის ცნობითვე, აზერბაიჯანული მედიასაშუალება AnewZ-მა აზერბაიჯანის სამთავრობო წყაროებზე დაყრდნობით განაცხადა, რომ რაკეტა Pantsir-s საჰაერო თავდაცვის სისტემიდან გაუშვეს.
გაერთიანებულ სამეფოში დაფუძნებულმა საავიაციო უსაფრთხოების კომპანიამ Osprey Flight Solutions, [1] ავიაკომპანიებისადმი თავის გაფრთხილებაში, კატასტროფის კადრების, თვითმფრინავის დაზიანებისა და ბოლოდროინდელი სამხედრო აქტივობის შეფასებებზე დაყრდნობით განაცხადა, რომ თვითმფრინავი „სავარაუდოდ ჩამოგდებულ იქნა რუსული სამხედრო საჰაერო თავდაცვის სისტემის მიერ“. Osprey-ს აღმასრულებელმა დირექტორმა ენდრიუ ნიკოლსონმა განაცხადა, რომ კომპანიამ ომის პერიოდში 200-ზე მეტი გაფრთხილება გასცა რუსეთში დრონების თავდასხმებისა და საჰაერო თავდაცვის სისტემების შესახებ. The Wall Street Journal-ის სტატიაში Osprey-ს დაზვერვის მთავარი ოფიცრის მეტ ბორის კომენტარი გვხვდება, სადაც ის ამბობს: „თვითმფრინავის ნამსხვრევების ვიდეო და საჰაერო სივრცის უსაფრთხოების გარემო რუსეთის სამხრეთ-დასავლეთში მიუთითებს იმის შესაძლებლობაზე, რომ თვითმფრინავი დაზიანდა რაღაც სახის საზენიტო ცეცხლით“.
Euronews წერს, რომ რუსული წყაროების ცნობით, იმ დროს, როდესაც აზერბაიჯანის ავიახაზების რეისი ჩეჩნეთის ტერიტორიაზე გადიოდა, რუსეთის საჰაერო თავდაცვის ძალები აქტიურად ცდილობდნენ უკრაინული უპილოტო საფრენი აპარატების ჩამოგდებას. დამოუკიდებელი რუსული მედია პროექტი Агентство წერდა, ჩეჩნეთის რესპუბლიკის მაღალჩინოსნები უკრაინული დრონებით შეტევის ამბავს მალავდნენ. მოგვიანებით, რესპუბლიკის უშიშროების საბჭოს ხელმძღვანელმა ხამზატ კადიროვმა დაადასტურა, რომ გროზნოზე დრონებით თავდასხმა ოთხშაბათს დილით მოხდა და აღნიშნა, რომ მათ ისინი გაანადგურეს.
ამგვარად, ამ ეტაპისთვის, მედიაში გავრცელებული წინასწარი ინფორმაციით, რომელიც აზერბაიჯანის ანონიმურ სამთავრობო წყაროებს ეყრდნობა, გამოძიების პირველადი შედეგებით, ავიაკატასტროფის მიზეზი სავარაუდოდ რუსული თავდაცვითი სისტემის მიერ გასროლილი რაკეტა იყო.
[1] Osprey აწვდის ანალიზს იმ ავიაგადამზიდებს, რომლებიც კვლავ ახორციელებენ ფრენებს რუსეთში მას შემდეგ, რაც დასავლურმა ავიაკომპანიებმა რუსეთის უკრაინაში შეჭრის გამო შეწყვიტეს ფრენები.
